Phaolô Phạm Khắc Khoan, Sinh năm 1771 tại Duyên Mậu, Ninh Bình, Linh mục, bị xử trảm ngày 28/04/1840 tại Ninh Bình dưới đời vua Minh Mạng cùng với Thánh Gioan B. Đinh Văn Thành và Thánh Phêrô Hiếu trực thuộc Hội Thừa Sai Balê. Đức Lêo thứ XIII suy tôn Phaolô Phạm Khắc Khoan lên bậc chân phước ngày 27-05-1900. Ngày 19-06-1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn các ngài lên bậc Hiển thánh. Lễ kính vào ngày 28/04.
Lời cảm tạ
Tâu thượng đế,
Này thần dân xin hát mừng trước bệ
Tuyên xưng Ngài là Chúa Tể càn khôn…
Suy tôn Chúa bậc tông đồ hợp xướng,
Tán tụng Ngài bao thế hệ tiên tri.
Đoàn tử đạo quang huy hùng dũng,
Máu đào đổ ra minh chứng về Ngài…
Đó là lời kinh TE DEUM lời kinh tạ ơn mà cha khoan và hai thày Hiếu, Thành đã hát vang lên trong ngục, cũng như trên đường ra pháp trường. Đó là lời kinh đem lại phấn khởi cho những ai nghe được. Đó là tiếng hát của Giáo Hội sơ khai, khi cuộc bách hại 300 năm chấm dứt, nay lại vang lên trên môi miệng các vị tử đạo Việt Nam, vượt thấu chín tầng mây, chấp cánh cho các ngài bay về hợp đoàn với muôn thần thánh trên Thiên Quốc.
Định mệnh nối kết ba con người
Phaolô Phạm Khắc Khoan sinh năm 1771 tại làng Bồng Hải, tỉnh Ninh Bình, thuộc giáo phận Tây Đàng Ngoài. Sau khi thụ phong linh mục, cha phụ trách xứ Kẻ Vịnh, rồi xứ Phúc Nhạc, nơi đông dân cư nhất trong tỉnh. Cha Khoan rất hăng say hoạt động tông đồ, ngoài xứ chính ra cha còn phụ trách thêm hai họ Đông Biên và Tôn Đạo. Mỗi tháng Ngài đều đến các họ lẻ dâng lễ, giải tội và khích lệ giáo hữu sống đạo đức gương mẫu hơn. Mỗi lần đi như vậy cha thường dẫn theo một vài thày giảng để giúp dạy giáo lý và tiếp xúc sâu xát hơn với quần chúng. Năm 1837, có hai thày cùng đi với cha về giúp họ Đông Biên là thày Phêrô Nguyễn Văn Hiếu 60 tuổi, người làng Đồng Chuối,và thày Gioan Baotixita Đinh Văn Thành, 41 tuổi, gốc Luốn khê (Phát Diệm). Trên đường trở về, cả ba cha con bị bắt và bị giải về Ninh Bình. Khi đó cha Khoan đã 66 tuổi.
Trước lời đường mật
Vì kính trọng cha tuổi cao lại có tướng người phúc hậu, một hôm quan Tổng trấn mời ngài đến và nói: “Ta muốn kết thân với ông. Ta chỉ muốn tìm cách cứu mạng ông thôi. Xin ông chịu khó chấp nhận bước qua Thập Giá”. Cha trả lời : “Mấy tháng qua ở trong tù, tôi đã suy tính kỹ lắm rồi, nhưng càng nghĩ tôi càng xác tín hơn, càng cương quyết giữ vững đức tin cho đến chết”. Rồi cha kể lại chuyện xảy ra năm 1802:
“Khi đó, Thế Tổ Gia Long, phụ thân của Hoàng đế ra Hà Nội, chúng tôi có đến ra mắt. Người hứa cho chúng tôi được tự do giảng đạo, xây nhà thờ và các nhà bác ái. Người yêu cầu chúng tôi cổ động dân chúng sống hòa thuận và chăm chỉ làm ăn. Từ đó đến nay, tôi vẫn lệnh vua, nhắc nhở bà con làm điều tốt, tránh điều xấu. Tôi thờ Vua trên trời và thuần phục vua dưới đất, tôi vẫn xin Vua trên trời ban ơn cho các quan, để thời các ngài được thái bình thịnh trị. Sao hôm nay quan lại bảo tôi bỏ lệnh Tiên Đế mà tôi đã tuân hành biết bao năm nay ?
– Thế ông không muốn sống à ?
– Thưa quan, mọi sinh vật đều muốn sống, huống chi là con người có suy nghĩ. Ai biết giá trị cuộc sống mà chẳng ham sống. Thế nhưng với người Kitô hữu, chết là cách sống đời đời trên Thiên Đàng.
– Ai bảo ông là có Thiên Đàng.
– Đó là chuyện đương nhiên. Như nhà vua vẫn ban thưởng cho những trung thần, thì Chúa trời đất chẳng lẽ không ban thưởng cho những tôi trung phục vụ Người đến chết sao ? Nơi tưởng thưởng đó, chúng tôi gọi là Thiên Đàng.
– Vậy ai dạy cho ông biết là có Chúa trời đất ?
– Thưa Tổng trấn, không cần phải ai dạy cả, chính trời đất vũ trụ là cuốn sách mở ra dạy ta bài học đó. Nhìn ngắm những công trình kỳ diệu của thiên nhiên tức khắc phải nhận ra có Đấng Tạo Hóa đó là Chúa Trời và tôn thờ Người”.
Vì hy vọng thời gian sẽ làm các anh hùng đức tin nản chí, quan tìm cách trì hoãn vụ án thật lâu. Thấm thoát ba vị đã ở tù được gần ba năm. Thỉnh thoảng quan lại gọi ra tòa đề nghị bước qua Thập Giá. Mới đầu thì khuyên dụ ngọt ngào, sau dùng cực hình để cưỡng bách, nhưng không cách nào có thể làm các vị thay lòng đổi dạ.
Thái độ hai thày giảng cũng làm cho mọi người bỡ ngỡ thán phục. Dù bị hành hạ dã man đến đâu, hai thày cũng vẫn thản nhiên nhẫn nại, không bao giờ trách mắng chửi rủa, chỉ lập đi lập lại một điều : “Dù sống dù chết, chúng tôi không bao giờ bỏ đức tin”. Niềm an ủi lớn nhất của hai thày là được ở gần cha Khoan, sớm hôm tâm sự và thỉnh thoảng lãnh bí tích giải tội. Các thày coi những ngày ở tù như thời gian thanh luyện để lập công đền bù những lỗi lầm từ thơ ấu. Đôi khi có người khéo léo đưa được Mình Thánh Chúa vào tù, đó là những ngày sung sướng và hạnh phúc nhất của ba vị.
Một lần cha Khoan nói thẳng với quan án rằng: “Quan bảo tôi chà đạp Thập Giá là điều chẳng hợp lý chút nào?”. Quan hỏi : “Sao lại không hợp lý, ta chỉ cho ông con đường sống mà không hợp lý à ?”. Cha nói : “Thưa quan, nếu nước nhà có biến, mà quan sợ chết đào ngũ thì quan là kẻ hèn nhát. Cũng vậy, tôi nhờ ơn Vua cả trên trời, tôi đâu có quyền sợ chết mà bỏ Người được”.
Lời chứng cuối cùng …và bài ca phục sinh
Khi thấy hoàn toàn thất vọng trước sự kiên tâm quyết chí của ba người “lính” Chúa Kitô, quan đành quyết định ký án tử gởi về triều đình xin phép. Trong những ngày chờ đợi cuối cùng đó, trại giam Ninh Bình vang vọng những tiếng hát hân hoan. Đó là tiếng hát cha Khoan và hai thày giảng hát lên lời kinh Tạ Ơn. Cha một câu, hai thày một câu, nhịp nhàng rộn rã. Trên đường ra pháp trường, ba vị vẫn không ngừng cất tiếng ca những lời tri ân đó.
Tại pháp trường ngày 28.4.1840, cha Khoan xin phép nói với dân chúng đôi lời, ngài nói : “Thưa đồng bào và các bạn hữu, chúng tôi không phạm tội ác, không chống lại vua, không lỗi luật nước. Chúng tôi chết chỉ vì là Kitô hữu và vì không chịu bỏ đạo Kitô, là đạo duy nhất chân thật”.
Lính đẩy ba vị vào khu vực riêng xa tầm mắt dân chúng. Ba vị giơ tay lên trời, hai thày hiệp ý cầu nguyện với linh mục : “Vinh danh chúc tụng ngợi khen Thiên Chúa, Chúa trời đất. Chúng con hiến dâng mạng sống cho Ngài, xin Chúa chúc phúc cho nhà vua được cai trị lâu dài trong an bình. Xin biến đổi trái tim vua, để vua tin theo đạo thật, đạo duy nhất có thể đem lại cho con người hạnh phúc đích thực”.
Tiếp theo ba vị cầu nguyện bằng thánh ca. như trong đêm Phục Sinh, cha Khoan hát lên ba lần Allêluia, Allêluia, Allêluia mỗi lần nói cung giọng cao hơn. Xen kẽ vào đó hai thày giảng cũng hát thay cho cộng đoàn theo cao độ của vị chủ sự : “Allêluia, Allêluia, Allêluia”.
Sau đó lý hình thi hành phận sự. Ba cái đầu cùng rơi xuống đưa ba vị thánh về hợp xướng với ca đoàn thiên thần trên Thiên Quốc với khúc hát Phục Sinh Allêluia bất diệt. Năm đó cha Khoan 69 tuổi, thày Hiếu 63 tuổi, thày Thành 44 tuổi. Thày giảng Huấn chứng kiến từ đầu vụ hành quyết, đã lãnh thi thể ba vị về Phúc Nhạc an táng theo nghi lễ công giáo.
Đức Lêo thứ XIII suy tôn cha Phaolô Phạm Khắc Khoan, hai thày Phêrô Nguyễn Văn Hiếu và Gioan Baotixita Đinh Văn Thành lên bậc chân phước ngày 27-05-1900. Ngày 19-06-1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn các ngài lên bậc Hiển thánh.
Tâm tình Đức Cha Retord Liêu trong thơ gởi cha Khoan
“Sách có câu : Chết vinh hơn sống nhục. Hãy coi những kẻ bội giáo, cuộc đời họ đáng tủi hổ biết bao. Ngược lại khắp bốn phương thiên hạ đều vang lời khen ngợi những ai chết cho đức tin. Các vị tử đạo như tiếng kèn Thiên Quốc, với âm điệu vang lừng muôn người lắng nghe. Những kẻ chối đạo, ở lại trần gian chỉ để chờ lưỡi rìu chặt đem về tiếp lửa cho hỏa ngục.
Máu các vị tử đạo như giọt sương đêm tưới mát vườn hoa Giáo Hội làm nó thêm phong nhiêu (phong phú và phù nhiêu)…
Tôi viết cho cha những lời vắn tắt vội vã này. Ước mong nó thành ngọn gió đưa cha lướt êm đến bến bờ quê hương. Ước mong nó thành đóa hoa rực rỡ với làn hương thơm tỏa ngát niềm vui tô thắm tâm hồn cha trong cuộc chiến cuối cùng. Xin kính cẩn tạm biệt cha. Xin kính cẩn hôn lên gông cùm xiềng xích của cha. Trong lúc cầu nguyện xin đừng quên tôi nhé !” (Launay III, tr.37-38).
Nguồn từ thư viện Đa Minh
Trường thi tử Đạo.
Cha Khoan sinh thôn Trung Duyên Mậu
Sinh Tân Mão (1771) ở đậu trại bò
Tân tòng ơn Chúa ban cho
Mẹ Cha theo đạo chuyên lo cấy cày
Cậu Khoan gặp nơi đây Cố Thạch
Xứ Ðông Biên đặc cách nhận nuôi
Học hành kinh bổn xong xuôi
Ðược làm Kẻ Giảng khôn nguôi rao truyền
Lập chủng viện ở miền Vĩnh Trị
Ðược làm cai, quản lý nhà chung
Thụ phong Linh Mục trong vùng
Rất là nghiêm nhặt đi cùng đó đây
Không võng cáng suốt ngày đi bộ
Quần áo Ngài lễ độ đơn sơ
Giúp cho những kẻ bơ vơ
Làm nhà cho họ nương nhờ nắng mưa
Các bài giảng xin thưa đạo đức
Sống công bằng rất mực sạch trong
Tòa hòa giải Cha đợi mong
Giáo dân xưng tội thật lòng ăn năn
Sáu mươi tuổi được thăng cha sở
Xứ Phúc Nhạc Ngài trở về đây
Ba Cha phó có hai Thầy
Ngài hay thăm viếng họ này dòng tu
Cha Khoan đi thăm khu kẻ liệt
Tại trại bò ở miệt Ðông Biên
Ở đây nghỉ hai ngày liền
Hai thầy Thành, Hiếu dùng thuyền đi câu
Ông lý Trạc từ lâu ghen ghét
Phó tổng Dụ lên méc với quan
Tên trộm tới báo rõ ràng
Có ông đạo trưởng ở làng Ðông Biên
Quan cho lính tới liền vây bắt
Trói Cha Khoan và dắt hai Thầy
Giáo dân thì thả ngay đây
Tổng Dụ chạy tới xin thầy bỏ qua
Ông lý Trạc nói là không chịu
Nên hai ông dắt díu tới quan
Quan trên ngồi lại luận bàn
Tờ trình thống nhất giải quan Ninh Bình
Theo chứng từ tình hình ngục thất
Phải gông cùm nặng nhất ngày đêm
Khi ăn được mở cùm lên
Nhờ tiền đút lót cho nên nhẹ xiềng
Trong ngục thất buồn phiền muỗi bọ
Ðốt ngày đêm máu đỏ đầy người
Các người tù khác dể duôi
Lẩm bẩm chửi rủa khi người đọc kinh
Cha Khoan bắt gia đình thăm viếng
Phải đem cơm thân thiện cho tù
Họ khen đạo trưởng khiêm nhu
Hiền lành bác ái bạn tù giúp nhau
Buổi sớm tối cùng nhau cầu nguyện
Khuyên mọi người cải thiện bản thân
Ngài rửa tội được một lần
Là con tướng cướp lúc gần tắt hơi
Quan tuần phủ lại thời chửi mắng
Bảo Cha Khoan hãy gắng nghe lời
Nếu không ngày chết tới nơi
Cha Khoan đáp lại Chúa Trời kính tôn
Giải pháp trường nghe đồn lò gạch
Tháo gông xiềng quan cách trống chiêng
Lý hình kéo cổ Ngài nghiêng
Ba nhát mới đứt đầu liền bay xa
Thầy Huần bỏ xác tà vạt áo
Gói vô trong ôm ráo cả về
Dọc đường than khóc thảm thê
Phúc Nhạc án táng, hồn về nước Cha
Phúc tử đạo đúng là Canh Tý (1840)
Mất một nhà quản lý tài ba
Canh Tý (1900) Toà Thánh Roma
Suy tôn chân phước nay ta tôn thờ
Lời bất hủ: Cha Khoan trả lời quan tổng trấn: “Mấy tháng qua ở trong tù, tôi đã suy tính kỹ lắm rồi, nhưng càng nghĩ, tôi càng xác tín hơn, càng cương quyết giữ vững đức tin cho đến chết.”. Tại pháp trường, cha Khoan nói với dân chúng đôi lời sau cùng: “Thưa đồng bào và các bạn hữu, chúng tôi không phạm tội ác, không chống lại vua, không lỗi luật nước. Chúng tôi chết chỉ vì là Kitô hữu, và vì không chịu bỏ đạo Kitô là đạo duy nhất chân thật”.
