Phaolô Lê Văn Lộc, Sinh năm 1830 tại An Nhơn, Gia Ðịnh, Linh mục, bị xử trảm ngày 13/02/1859 tại Gia Ðịnh dưới đời vua Tự Ðức. Đức Piô X suy tôn chân phước cho cha Phaolô Lê Văn Lộc ngày 02-05-1909. Ngày 19-06-1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên bậc Hiển thánh. Lễ kính vào ngày 13/02.
Nỗi đau thương
Phải giải tán chủng viện Thị Nghè. Đó là một quyết định đau lòng đối với cha giám đốc Lê Văn Lộc. nhưng biết làm sao hơn được ? Tình hình giáo hội hết sức khó khăn. Quan quân đang truy bắt những người theo đạo chúa. Hai năm coi sóc tiểu chủng viện, thời gian tuy ngắn ngủi, nhưng ý thức trách nhiệm của cha Lộc đối với Giáo Hộ thật lớn, và tình thương của cha đối với các chủng sinh thật thắm thiết. Cha không đành bỏ rơi những người con thân yêu này.
Trong tình thế khó khăn đó, để cứu lấy mạng sống mình chủng viện phải giải tán nhưng việc huấn luyện vẫn không ngừng. Cha Phaolô Lộc tìm cách trốn tránh quang vùng Sài Gòn, Gia Định, khi thì ở với các chủng sinh, khi ở một mình, nhưng vẫn tìm cách tiếp tục công việc huấn luyện các mầm non của Giáo Hội. Chính sứ mạng cao quý này đã đưa cha đến phúc tử đạo, một vinh hạnh lớn cho chủng viện Thị Nghè (Sài gòn).
Ngược dòng thời gian
Phaolô Lê văn Lộc sinh năm 1830 tại làng An Nhơn, tỉnh Gia Định, trong một gia đình đạo đức. Mồ côi cha mẹ từ năm 10 tuổi, cậu Lộc được cha sở nhận nuôi và cho theo học tại chủng viện Cái Nhum trong hai năm. Năm 1843, Đức Cha Lefèbvre Nghĩa gởi cậu sang học thần học tại Pénang. Cậu được các giáo sư viết thư về giám mục giáo phận khen là người tương lai đầy hứa hẹn.
Trở về nước, thầy Phaolô Lộc tận tâm giảng dạy giáo lý và phụ trách việc huấn luyện cho các chủng sinh. Ngày 07-02-1857, thầy được Đức Cha Nghĩa truyền chức linh mục và được bổ nhiệm giám đốc tiểu chủng viện Thị Nghè. Ngoài việc chăm sóc giảng dạy các chủng sinh, cha lộc vẫn cố gắng thu xếp những giờ làm công tác mục vụ, bác ái. Có sử liệu ghi nhận trong khoảng một năm, cha đã dẫn về đoàn chiên Giáo Hội hơn 200 tân tòng.
Trong tình thế khó khăn dưới thời vua Tự Đức như thế, nhiều quan chức ác cảm với đạo, nhưng cha Lộc vẫn hăng say làm việc, duy trì chủng viện hơn một năm. Tháng 07-1858, mười bốn chiếc thuyền Pháp đổ bộ lên cửa Hàn tỏ dấu khiêu khích. Đô đốc Rigault de Genouilly ngây ngô chờ quân Công Giáo trợ lực. Ông không biết rằng người Công Giáo Việt Nam lúc đó không ưa gì ngoại xâm, như chúng ta thấy trong chuyện thánh Phanxicô Trung, họ không bỏ Chúa nhưng cũng kgông phò Tây. Họ tích cực xin đăng ký vào quân đội triều đình để chống Pháp. Thế mà, các quan chức Việt Nam tức giận cho rằng các tín hữu Kitô cấu kết với người Pháp, nên quyết định bắt giết các đạo trưởng trước khi quân xâm lược đến. Thế là chủng viện Thị Nghè phải giải tán, cha ngậm ngùi chia tay. Tuy nhiên cha Lộc vẫn cố nán lại Sài Gòn nay đây mai đó để gần gũi hướng dẫn các chủng sinh của mình.
Trên con đường khổ giá
Cuối năm 1858, cha Lộc đến tạm trú ở nhà một cựu chủng sinh (thầy giáo Ngôn). Dầu khó khăn nguy hiểm cha tìm cách tiếp tế cho các chủng sinh bị lưu lạc. Việc đó đưa cha vào vòng lao lý : một phụ nữ ngoại giáo thấy cha liền báo cáo với quan quân bao vây lục xét và bắt được cha ngày 13-12- năm đó.
Khi bị bắt, cha Lộc khéo léo trả lời, nên quan quân đối xử với cha một cách tử tế, còn có ý định tha nếu cha chối đạo. Đầu năm 1859, thấy không thể chiếm được Huế, thêm vào đó 200 lính viễn chinh Pháp chết vì bệnh dịch tả, tướng Pháp quyết định chuyển hướng đưa quân vào chiếm tỉnh Gia Định theo lối cửa Cần Giờ. Khi quân Pháp bắn phá Sài Gòn, các quan liền cấp tốc tâu vua cho trảm quyết cha Phaolô Lê Văn Lộc.
Đến vinh quang
Ngày 13-02-1859, cha Lộc bị điệu ra Trường Thi, bây giờ là góc đường Hai Bà Trưng – Xô Viết Nghệ Tĩnh và bị hành quyết ở đó.
29 tuổi đời, hai năm linh mục, bản án vội vã gấp rút, cũng như chính cuộc đời của cha đã kết thúc thật ngắn ngủi. Ngắn ngủi nhưng thiết tha, ngắn ngủi nhưng hết sức đậm đà tình yêu và trách nhiệm. Cuộc đời vắn vỏi nhưng đã được thánh hiến bằng chính máu đào của mình. Thật xứng đáng để được đón nhận vào nơi trừơng sinh. Cha Phaolô Lộc bước vào cuộc sống vĩnh cửu là thế.
Phải chờ đến đêm giáo hữu mới lên đưa thi hài vị tử đạo (vẫn bị trói ở cột) về mai táng ở họ Chợ Quán, sau được cải táng về dòng thánh Phaolô, Sài Gòn. Hiện nay hài cốt của thánh nhân được lưu trữ tại Vương Cung Thánh Đường Sài Gòn.
Đức Piô X suy tôn chân phước cho cha Phanxicô Lê Văn Lộc ngày 02-05-1909. Ngày 19-06-1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên bậc Hiển thánh.
Nguồn từ thư viện Đa Minh
Trường thi tử Đạo.
Linh mục Phaolô Lê Văn Lộc
Sinh Canh Dần (1830) gia tộc An Nhơn
Mẹ cha mất sớm cô đơn
Cha sở nuôi dạy công ơn xứ mình
Cái Nhum gởi đăng trình Chủng viện
Ðược Ðức Cha đưa tiễn cậu sang
Vào trường thần học Pénang
Giáo sư khen tặng vào hàng thông minh
Thầy về nước tận tình rao giảng
Ðức Cha Ngãi, Thầy đáng thụ phong
Ngài truyền chức Chúa quan phòng
Bổ làm giám đốc coi trông
Giuse Chủng viện vun trồng tương lai
Ngài dạy dỗ biệt tài mục vụ
Thì giờ làm xếp thu gọn gàng
Tinh thần bác ái Chúa ban
Hăng say làm việc sẵn sàng hy sinh
Thời Tự Ðức lý hình ác cảm
Các Tu Sĩ đâu dám công khai
Lên cơn bách đạo lâu dài
Các Cha ẩn trốn, quan cai truy tìm
Giuse Chủng viện có tin giải tán
Cả Cha con ngao ngán chia tay
Sài Gòn nóng sốt từng ngày
Nay đây mai đó đổi thay từng giờ
Cha Lộc trốn ở nhờ giáo hữu
Các chủng sinh dắt díu bơ vơ
Thầy Ngôn Cha đến nương nhờ
Tìm đường tiếp tế đón chờ chủng sinh
Một phụ nữ đã rình nhận diện
Trình báo quan phát hiện có Cha
Lính vây lục soát cả nhà
Bắt Cha quan xử, qua loa nhẹ nhàng
Rất tình cảm đàng hoàng tử tế
Chỉ cần Cha nói để chứng minh
Rằng Cha bỏ đạo Chúa mình
Tha ngay tiền thưởng đệ huynh hài hòa
Cha Lộc nói thật là khẳng khái
Tôi đạo trưởng không trái đức tin
Giảng rao Thiên Chúa hướng tìm
Hồng ân tử đạo trái tim nhân lành
Các quan vội thảo nhanh bản án
Tâu trình Vua truyền phán thi hành
Lệnh về trảm quyết tới nhanh
Trường Thi cột trói là hành quyết ngay
(Trường Thi là góc ngã tư Hồng Thập Tự, Hai Bà Trưng bây giờ )
Phải chờ tối ban ngày sợ cấm
Bọc Thi Hài bằng tấm vải tang
Ðưa về Chợ Quán đàng hoàng
Nơi đây chôn cất cải sang Phaolồ
(Nữ Tu Viện Thánh Phaolô Sàigòn. Nay Hài Cốt được tôn kính trong Vương Cung Thánh Ðường Sàigòn)
Phúc tử đạo điểm tô Giáo hội
Vì danh Cha vang dội Kỷ Mùi (1859)
Roma Giáo hội mừng vui
Suy tôn Kỷ Dậu (1909) ngọt bùi Nước Cha
Lời bất hủ: Cha học ở Pénăng, về nước, được Ðức Cha Lefèbvre truyền chức linh mục 7-2-1857, được bổ nhiệm làm Giám đốc tiểu chủng viện Thị Nghè, cuối năm 1858 ngài bị bắt, sách chỉ viết: “Khi bị bắt, cha Lộc khéo léo trả lời, nên các quan đối xử với cha rất tử tế, lại còn có ý định tha về, nếu cha chối đạo”.
