Lòng biết ơn thường được coi là một cảm xúc dành riêng cho những phúc lành của cuộc sống, những món quà hữu hình hoặc những hành động tử tế mà chúng ta đón nhận từ người khác. Tuy nhiên, có một hình thức biết ơn sâu sắc khác vượt qua ranh giới của chính cuộc sống. Đó là lòng biết ơn đối với người đã khuất. Lòng biết ơn này bắt nguồn từ sự công nhận về cách sống của những người đã qua đời đã định hình, ảnh hưởng và làm phong phú thêm cuộc sống của chúng ta. Những người đã khuất, cho dù họ là thành viên gia đình, bạn bè, người cố vấn hay người của công chúng, đều để lại di sản lan tỏa theo thời gian. Thật cần thiết để dành một khoảng thời gian cho việc khám phá về cách mà lòng biết ơn đối với người đã khuất xuất hiện, từ sự suy ngẫm về cuộc sống của họ, chiều kích tâm linh của cái chết và lời mời gọi yêu mến và tưởng nhớ những người đã khuất.
1. Tác động của người đã khuất đối với người còn sống
Khi một người thân yêu qua đời, sự hiện diện về mặt thể xác của họ không còn ở bên chúng ta nữa, nhưng ảnh hưởng của họ vẫn in sâu vào trái tim và tâm trí chúng ta. Ảnh hưởng này thường là cơ sở cho lòng biết ơn mà chúng ta cảm thấy. Di sản của sự khôn ngoan, tình yêu và sự hy sinh mà người đã khuất để lại trở thành điểm tựa trong cuộc sống của chúng ta, giúp chúng ta vượt qua những thách thức và trân trọng giá trị của các mối tương quan. Theo nhiều cách, chúng ta nợ những người đã đi trước chúng ta những gì chúng ta có.
Chẳng hạn, những thành viên trong gia đình đã qua đời thường để lại những bài học định hình nên cuộc sống của chúng ta. Một người cha, người mẹ đã dạy chúng ta về sự kiên nhẫn, bền bỉ và tầm quan trọng của sự chăm chỉ vẫn tiếp tục hướng dẫn chúng ta, ngay cả sau khi họ đã qua đời. Tác động sau khi mất này thúc đẩy chúng ta nuôi dưỡng lòng biết ơn đối với cuộc sống của họ và những cách mà họ vẫn đồng hành với chúng ta. Như nhà văn Joan Didion đã từng nói, “Nỗi đau buồn hóa ra là một nơi mà không ai trong chúng ta biết đến cho đến khi chúng ta chạm đến nó… chúng ta không phải là những sinh vật hoang dã lý tưởng. Chúng ta là những sinh vật phàm trần không hoàn hảo, nhận thức được sự hữu hạn đó ngay cả khi chúng ta đẩy nó ra xa, thất bại và sa ngã, nhưng lại càng trân trọng nó hơn” (Didion, 2005). Những lời của bà nhấn mạnh rằng, việc thừa nhận những điểm không hoàn hảo của người đã khuất, cùng với những điểm mạnh của họ, sẽ làm tăng lòng biết ơn của chúng ta đối với bản chất phức tạp của con người họ.
2. Chiều kích tâm linh của cái chết và lòng biết ơn
Trong nhiều truyền thống tâm linh, cái chết không được coi là sự kết thúc mà là sự chuyển tiếp sang một hình thức tồn tại khác. Sự hiểu biết này mang đến một chiều kích độc đáo cho lòng biết ơn dành cho người đã khuất. Chẳng hạn, trong Ki-tô giáo, cái chết được coi là lối vào cuộc sống đời đời. Lời hứa về sự phục sinh của Chúa Giê-su Ki-tô mang đến hy vọng và sự an ủi, nhắc nhở những người trung thành rằng những người thân yêu của họ đang ở bên Thiên Chúa, sau khi trải qua thời gian thanh luyện. Niềm tin này nuôi dưỡng cảm giác biết ơn không chỉ đối với cuộc sống trần thế của người đã khuất mà còn đối với sự an nghỉ vĩnh hằng và hy vọng đoàn tụ của họ.
Đặc biệt, truyền thống Công giáo rất coi trọng việc cầu nguyện cho các tín hữu đã qua đời, đây là hành động vừa cầu bầu vừa biết ơn. Việc cử hành Lễ Các Đẳng Linh Hồn vào ngày 02 tháng 11 hằng năm là một cách mạnh mẽ để tưởng nhớ và bày tỏ lòng biết ơn đối với người đã qua đời. Đây là thời điểm để người sống suy ngẫm về tác động của những người đã khuất và cầu nguyện cho linh hồn của họ, tin tưởng rằng họ đang được an nghỉ bên Thiên Chúa (William Saunders, 1997).
Đức Thánh Cha Phan-xi-cô đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tưởng nhớ người đã khuất với lòng biết ơn, ngài tuyên bố, “Giáo hội khuyến khích chúng ta cầu nguyện cho người đã qua đời, đặc biệt là bằng cách việc cử hành bí tích Thánh Thể. Việc tưởng nhớ các tín hữu đã qua đời không được thu hẹp lại thành việc viếng thăm nghĩa trang, mà đúng hơn phải là ký ức về mối quan hệ của chúng ta với những người yêu thương chúng ta và những người đã qua đời, một ký ức đi kèm với lời cầu nguyện” (Đức Phan-xi-cô, 2014). Mối liên hệ giữa lời cầu nguyện và lòng biết ơn này nhấn mạnh vai trò của đức tin trong việc giúp người sống tưởng nhớ và tôn vinh người đã khuất theo cách có ý nghĩa.
3. Tôn vinh di sản thiêng liêng của người đã khuất
Tôn vinh di sản thiêng liêng của người đã khuất là một cách mạnh mẽ để bày tỏ lòng biết ơn đối với cuộc sống của họ. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc kể chuyện, nghi lễ, tưởng niệm hoặc thậm chí là các hành động hằng ngày phản ánh các giá trị của họ. Trong nhiều nền văn hóa, kể chuyện đóng vai trò quan trọng trong việc giữ cho ký ức về người đã khuất luôn sống động. Bằng cách kể lại những câu chuyện về những người đã qua đời, chúng ta tôn vinh sự độc đáo, thành tựu của họ và cách họ chạm đến cuộc sống của chúng ta.
Các buổi lễ tưởng niệm, chẳng hạn như lễ giỗ hoặc ngày lễ kỷ niệm trong các biến cố của cuộc sống, cung cấp không gian chính thức để bày tỏ lòng biết ơn. Những cuộc tụ họp này mang đến sự an ủi cho người còn sống, đồng thời đảm bảo rằng cuộc sống của người đã khuất được tôn vinh trong một bối cảnh cộng đồng. Các bài phát biểu, lời cầu nguyện và nghi lễ đi kèm với những sự kiện này giúp chuyển nỗi đau buồn thành cảm giác biết ơn vì thời gian được chia sẻ với người đã qua đời.
Hơn nữa, lòng biết ơn đối với người đã khuất không chỉ giới hạn trong những khoảnh khắc tang tóc. Nó cũng có thể được thể hiện thông qua các hành động sống hàng ngày phù hợp với các giá trị của họ. Một người ngưỡng mộ lòng quảng đại của ông hoặc bà mình có thể tôn vinh ký ức của họ bằng cách tiếp tục truyền thống ‘cho đi’ của họ cho những người có nhu cầu. Theo cách này, người đã khuất sẽ sống mãi thông qua những lựa chọn mà chúng ta đề xuất và cách chúng ta tôn vinh di sản của họ trong cuộc sống của chính mình.
4. Sức mạnh chữa lành của lòng biết ơn trong nỗi đau
Nỗi đau là một phần không thể tránh khỏi khi mất đi người thân yêu, nhưng lòng biết ơn có thể mở ra con đường chữa lành. Khi chúng ta tập trung vào những phúc lành mà người đã khuất mang đến cho cuộc sống của chúng ta, nỗi đau khi họ vắng mặt có thể được xoa dịu bằng lòng biết ơn vì sự hiện diện của họ trong quá khứ của chúng ta. Sự thay đổi trọng tâm này cho phép chúng ta thừa nhận mất mát mà không bị nó nhấn chìm.
Có những nghiên cứu đã chỉ ra rằng lòng biết ơn có thể tác động tích cực đến sức khỏe tâm thần, ngay cả trong bối cảnh mất mát. Các nhà tâm lý học Robert A. Emmons và Michael E. McCullough, trong các nghiên cứu về lòng biết ơn, đã phát hiện ra rằng thực hành lòng biết ơn có thể dẫn đến khả năng phục hồi tâm lý tốt hơn, cải thiện sức khỏe và giảm trầm cảm và lo lắng (Emmons & McCullough, 2003). Trong bối cảnh đau buồn, lòng biết ơn giúp chuyển trọng tâm từ những gì đã mất sang những gì đã đạt được, mang lại sự an ủi cho trái tim đang đau buồn.
Đối với nhiều người, sức mạnh chữa lành của lòng biết ơn này được tăng cường thông qua các hoạt động tâm linh như cầu nguyện, suy gẫm hoặc viết nhật ký. Bằng cách bày tỏ lòng biết ơn đối với người đã khuất theo những cách này, mọi người có thể tìm thấy sự an ủi và bình yên, tin tưởng rằng những người thân yêu của họ vẫn ở bên họ trong tâm hồn.
Kết luận
Lòng biết ơn đối với người đã khuất là một cảm xúc sâu sắc và có khả năng biến đổi. Nó nảy sinh từ sự thừa nhận về tác động của họ đối với cuộc sống của chúng ta, niềm tin tâm linh vào sự an nghỉ vĩnh hằng của họ và mong muốn tôn vinh di sản của họ. Trong khi cái chết chia cắt chúng ta khỏi những người thân yêu của mình trong thế giới vật chất, thì lòng biết ơn kết nối chúng ta với họ trong ký ức và tinh thần. Bằng cách tưởng nhớ người đã khuất với lòng biết ơn, chúng ta đảm bảo rằng cuộc sống của họ tiếp tục định hình cuộc sống của chúng ta, mang lại sức mạnh, sự hướng dẫn và cảm hứng.
Khi trân trọng lòng biết ơn đối với người đã khuất, chúng ta cũng tìm ra cách để chữa lành nỗi đau mất mát. Khi chúng ta suy ngẫm về những phúc lành mà người đã khuất mang đến cho cuộc sống của chúng ta, chúng ta được nhắc nhở về món quà của chính cuộc sống – một món quà vượt qua cái chết và tiếp tục được chia sẻ thông qua tình yêu, ký ức và đức tin.
Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB
